4-8-2016
Hình bên:: Bà Su đứng cùng Bà Tsai trên poster tranh cử Thắp sáng Đài Loan của Đảng Dân Tiến. Bà Tsai nay là Nữ Tổng thống đầu tiên của Đài Loan.
Kỳ 1: Tưởng đã không thành.
Như đã hứa, sau khi phái đoàn của bà Su đã về nước an toàn,
tôi xin có vài dòng kể về những gì đã xảy ra quanh chuyến đi sóng gió của bà.
Đến Vũng Áng vào đêm 31.7 cùng người em trai anh Ngày, chúng
tôi đã sẵn sàng cho cuộc gặp ngày hôm sau (1.8) với phái đoàn ngay tại Kỳ
Phương và Kỳ Lợi là những nơi chịu thiệt hại nặng nề nhất trong thảm họa, với sự
tham gia theo dự kiến của hàng chục nạn nhân khác, bao gồm ngư dân, cựu công
nhân của Formosa, tiểu thương, các em học sinh...Phái đoàn cũng đã chuẩn bị một
số phần qua để trao cho các nạn nhân nhằm thể hiện thiện chí của họ.
Thế nhưng mọi thứ đã không diễn ra như dự kiến. Sáng hôm đó
tôi nhận được tin báo phái đoàn bị ách tại sân bay vì hộ chiếu của bà Su bị thu
giữ, không thể bay đi Vinh như dự kiến.
Nghiêm trọng hơn, chuyến thị sát đứng trước nguy cơ bị hủy
hoàn toàn khi phía an ninh yêu cầu phái đoàn chỉ được phép đi hai nơi là Hà Nội
và Hạ Long.
May thay với sự can thiệp của Văn phòng KT-VH Đài Bắc (tương
đương sứ quán Đài Loan), bà Su đã lấy được hộ chiếu và sau một hồi thương thảo,
phía an ninh cho phép phái đoàn đi xe vào Hà Tĩnh, nhưng với điều kiện chỉ thị
sát Nhà máy Formosa, không được viếng thăm các nhà thờ trong vùng vốn bị phía
an ninh dán nhãn là 'chống đối'. Một cán bộ của Văn phòng KT-VH Đài Bắc cũng được
yêu cầu đi theo đoàn để đảm bảo cam kết được thực thi.
Khi được hỏi ý kiến rằng tiếp theo nên thế nào, tôi nói rằng
Phái đoàn nên tiếp tục vào Hà Tĩnh, không gặp được ở nhà thờ thì đúng là tiếc
thật vì nhiều nạn nhân địa phương đang mong đợi, nhưng mà không sao, ta gặp
nhau ở khách sạn vậy, miễn sao là tiếng nói của các nạn nhân được lắng nghe.
Phái đoàn đồng ý, thế là tôi đề xuất họ nên ở Khách sạn Mường
Thanh Hà Tĩnh - nơi chúng tôi sẽ gặp nhau trong một thời điểm không thể kỳ quặc
hơn.
Kỳ 2: Cuộc gặp trước bình minh.
6h tối ngày 1.8 Phái đoàn mới được phép rời Hà Nội. Cung đường
dài hơn tám giờ đồng hồ lái xe nên phải hơn 2h sáng ngày 2.8 đoàn mới tới Khách
sạn Mường Thanh Hà Tĩnh, nơi các thương gia xứ Đài vẫn thức để đón bà Dân biểu.
Chẳng có mấy thời gian nên chúng tôi phải thống nhất ngay cuộc
gặp sẽ diễn ra vào lúc 4h sáng, khi mà các thương nhân Đài Loan chắc chắn đã ra
về, cho đến trước 7h sáng là lúc chúng tôi hi vọng rằng mạng lưới an ninh địa
phương mới bắt đầu làm việc.
Đi cùng tôi là hai người địa phương - chị Hương, từng làm việc
cho Formosa và Lộc, một ngư dân Kỳ Lợi trẻ tuổi - những người dù ý thức rõ rủi
ro có thể xảy đến nhưng vẫn sẵn sàng cất lên tiếng nói trước Phái đoàn. Tiếc là
em trai anh thợ lặn tử vong Lê Văn Ngày, sau nguyên ngày chờ đợi, đã phải rời
đi, vừa nhằm đảm bảo an toàn vừa để tổ chức lễ 100 ngày cho anh trai. Tuy
nhiên, gia đình anh Ngày đã truyền đạt đến tôi những gì muốn nói với bà Dân biểu
và nhờ tôi soạn thư trao tận tay bà.
Ba chúng tôi dừng xe tại Mường Thanh đúng 4h sáng khi mà
Phái đoàn vẫn chưa thể ngủ được sau chuyến đi dài. Một trục trặc nhỏ đã xảy ra
đối với kế hoạch lên thẳng phòng khách sạn để trao đổi của chúng tôi. Cô lễ tân
thông báo rằng chính sách của khách sạn là người ngoài chỉ được lên phòng sau
6h sáng, và sở dĩ phải nghiêm ngặt vậy vì đây đang là vùng nhạy cảm về an ninh,
có gì là khách sạn phải báo công an ngay. Thế trận an ninh nhân dân có vẻ như
cũng phát huy tác dụng ở một số địa phương.
Thế là bất đắc dĩ tất cả chúng tôi phải ngồi ngay tại sảnh để
trao đổi, cách không xa vị trí của lễ tân và bảo vệ khách sạn. Lần lượt từng
người chúng tôi ngồi vào ghế nóng để Phái đoàn vừa quay phim vừa đặt hàng loạt
câu hỏi.
Chị Hương kể về khoảng thời gian 7 năm làm việc cùng chồng
trông coi các container của Formosa. Họ sống trong một lán trại dựng tạm cạnh
khu container, hàng ngày ăn uống tắm giặt bằng nước mưa hứng qua rãnh trên nóc
của container. Nay thì hai vợ chồng phát hiện ung thư gần như cùng lúc. Chị ung
thư vú, đang xạ trị. Chồng ung thư vòm họng, di căn giai đoạn cuối, nằm chờ chết.
Cả hai giờ nghỉ việc, sống vất vưởng qua ngày, trong khi Formosa không một lời
hỏi thăm, không một đồng hỗ trợ. Khi được hỏi mong muốn gì nhất lúc này, chị
Hương thẳng thắn: "Chỉ mong Formosa đi khỏi, đời mình đã xong, chỉ lo cho con
cháu bệnh tật sau này."
Lộc mới 26 tuổi nhưng khiến cả Phái đoàn bất ngờ vì đã có 13
năm đi biển. Từ ngày cá chết, ghe tàu nhà anh, xóm anh, làng anh nhất loạt nằm
bờ. 15 kg gạo là khoản hỗ trợ duy nhất anh nhận từ Chính phủ. Anh diễn giải cặn
kẽ cho Phái đoàn hiểu thế nào là gần bờ, xa bờ và nhận định về sự nguy hiểm nếu
dùng tàu gần bờ đi đánh xa bờ. Các lời hứa hẹn chuyển đổi sinh kế, theo anh, mới
chỉ nằm trên giấy và không khả thi chút nào.
Khi được Phái đoàn hỏi: "Anh
nói ngoài đi biển, anh biết chút ít tin học văn phòng, thế thì nếu giờ Formosa
tuyển anh vào làm việc, anh có làm không?"
"Không", Lộc đáp gọn lỏn, "Formosa làm hại cuộc
sống nhà tôi, làng tôi, cộng đồng đất nước tôi, sao tôi làm cho nó được?"
Có chút gì đó khó gọi được tên trào lên trong tôi khi nghe đến
đó.
Là người lên tiếng sau cùng, tôi trao thư của gia đình anh
Ngày cho Phái đoàn, kể lại diễn biến cái chết của anh và nỗi tuyệt vọng của gia
đình anh sau khi nhận được kết quả khám nghiệm tử thi chậm trễ và thiếu thuyết
phục của nhà chức trách, cũng như sự thiếu trách nhiệm của Formosa khi không có
lấy một lời với gia đình anh. Cuối cùng, tôi chia sẻ về hướng hoạt động của các
nhóm xã hội dân sự Việt Nam trong việc giúp đỡ các nạn nhân theo yêu cầu của
Phái đoàn để họ có cái nhìn toàn diện về những gì đang xảy ra ở Việt Nam.
Buổi gặp của chúng tôi thỉnh thoảng lại gián đoạn đôi chút bởi
tiếng bước chân lào xào xung quanh. Hóa ra khi nghe chúng tôi có nhắc đến
Formosa, cô lễ tân và anh bảo vệ đã kịp báo cho một số người mặc áo lót pull trắng,
quần xà lỏn (có lẽ là nằm ngủ trước đó trong khách sạn) đi quanh chụp ảnh chúng
tôi.
Thế rồi mốc 6h đã đến, chúng tôi rảo bước lên phòng khách sạn,
nơi bà Dân biểu sẽ mở lời với những thông tin quan trọng. Việc bị phát hiện khi
đó không còn mấy quan trọng với chúng tôi nữa, khi mà cảm giác được lắng nghe đứng
ở vị trí ưu tiên hơn. Tôi không thấy bất kỳ nỗi sợ nào trong mắt chị Hương và Lộc.
 |
| Thư gia đình anh Ngày ủy quyền gửi đến bà Dân biểu Su Chih Fen. |
Kỳ 3: Bà Dân biểu đã nói gì.
Trong phòng khách sạn, không còn cảm giác bị giám sát nữa
nên chúng tôi ai cũng thấy thoải mái hơn.
Bà Dân biểu vào thẳng vấn đề bằng câu hỏi không thể rõ ràng
hơn:
"Mỗi bạn hãy cho tôi biết quan điểm của mình về việc ra
đi hay ở lại của Formosa? Các bạn có tin vào lời hứa sẽ khắc phục của họ hay
không?"
Lộc nói rõ Formosa vốn đã không được người dân địa phương
như anh hoan nghênh ngay từ khi mới đến Hà Tĩnh, chứ không phải chỉ mới gần
đây, bởi tất cả những hệ quả về kinh tế, chính trị, văn hóa mà nó gây ra. Chị
Hương vẫn giữ những trăn trở về sức khỏe, bệnh tật. Còn tôi nhắc lại những 'tiền
án' của Formosa khắp những nơi mà nó đi qua để khẳng định rằng tôi không bao giờ
tin vào lời hứa sẽ khắc phục môi sinh, môi trường cho Việt Nam.
Mỗi người một góc nhìn, song thống nhất với nhau ở câu trả lời:
Chúng tôi không muốn thấy Formosa ở lại, nhất lại là 60-70 năm nữa.
Tiếp đó bà Dân biểu đã chia sẻ một thông tin mà tầm quan trọng
của nó khiến tôi khá băn khoăn khi dẫn lại ở đây.
Bà nói chuyện Formosa ra đi hay ở lại thì không chắc. Nhưng
theo thông tin bà có được thì ngay cả khi ở lại, Formosa sẽ dừng lại ở giai đoạn
1, chứ không tiến hành giai đoạn 2 nữa.
Hẳn mọi người cũng biết, giai đoạn 1 là 7 triệu tấn
thép/năm, còn giai đoạn 2 là 22,5 triệu tấn/năm. Hơn 3 lần công suất là hơn 3 lần
mức độ ô nhiễm, nhìn theo hướng đó thì phần nào đây cũng là một thông tin tích
cực.
Bà chia sẻ thêm từ kinh nghiệm cá nhân với Formosa, bà thấy
trong 3 nước Formosa từng đầu tư, họ tỏ ra thân thiện với môi trường nhất ở Mỹ,
trong khi đó ở Đài Loan và Việt Nam có lẽ chúng ta cần phải mất nhiều thời gian
hơn để có thể đưa được họ vào khuôn khổ.
Cuối cùng, bà nói rằng tương đối bất ngờ trước sự kiên trì đấu
tranh của người dân địa phương, điều mà phần nào đó bà nghĩ là Việt Nam đã làm
tốt hơn Đài Loan.
Thời gian chẳng còn mấy, chúng tôi đứng lên từ biệt bà,
không quên nói lời cảm ơn. Vẻ uy nghiêm, quyết liệt của nữ chính khách này ngay
lúc đó khiến tôi nhớ đến dáng dấp Tổng thống đương nhiệm Đài Loan, đồng thời
cũng là đồng nghiệp của bà Su trong Đảng Dân Tiến cầm quyền - bà Thái Anh Văn -
khi tôi có dịp chứng kiến buổi lễ tuyên bố chiến thắng của đảng này vào tháng 1
vừa rồi.
"Tôi đã từng rất xúc động khi trực tiếp tham dự buổi lễ
tuyên bố chiến thắng của bà Thái Anh Văn và Đảng Dân Tiến. Nay thêm một lần xúc
động nữa khi thấy bà lặn lội đường xa đến đây, vừa thị sát Formosa, vừa gặp gỡ
người dân địa phương.", tôi nói vài lời sau cuối trước khi rời đi.
Bước qua sảnh khách sạn ra nơi đỗ xe, không khó để nhận ra
có những người bước theo. Tài xế xe chúng tôi cũng nhanh chóng nhận ra một chiếc
xe khác bám theo nên chủ động dừng lại để họ đi qua. Xe họ sau đó rẽ vào đường
nhánh, đợi chúng tôi đi qua thì lùi lại để bám theo. Do đó dự định vẫy xe khách
ngay trong sáng đó để rời khỏi Vũng Áng của tôi không thực hiện được, tôi về
nhà thờ để tối rời đi sau.
Khuya hôm đó, nằm trong chiếc xe khách Bắc Nam rời khỏi Hà
Tĩnh, tôi vẩn vơ nghĩ điều gì đã khiến tôi bất chấp những lời can ngăn của người
thân, bạn bè để ra Vũng Áng một lần nữa. Tôi nhận ra đơn giản đó chính là niềm
tin rằng, sinh mạng của anh thợ lặn Lê Văn Ngày, sinh mạng một con người bằng
xương bằng thịt, không thể, và không bao giờ, chỉ như một cái móng tay.
Đừng quên anh Ngày, làm ơn, mọi người!
Hết.
PS: Cảm ơn rất nhiều người mà tôi không tiện nhắc tên ở đây
đã giúp đỡ để buổi gặp cuối cùng vẫn có thể diễn ra. Cũng xin được cảm ơn mọi
người đã theo dõi câu chuyện này của tôi.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét