9-10-2016
Hình bên: Tổng Thống Duterte. (Ảnh: Inquirer File Photo/ Grig C. Montegrande)
Cây bút Andrew Browne đã miêu tả chính xác tính cách Rodrigo
Duterte khi viết rằng Duterte đã “ném một quả lựu đạn vào chiến lược Trung Quốc
của Washington” (Wall Street Journal 7-9-2016). Hình ảnh đó lột tả được một phần
con người “thô ráp” của Duterte, người từng gọi Barack Obama là “đồ chó đẻ”
(nguyên văn trong tiếng Tagalog: “putang ina”).
Song song việc “unfriend” Mỹ, Duterte cũng thực hiện chính
sách đối ngoại trái ngược với tổng thống tiền nhiệm khi kết bạn với Trung Quốc.
Thái độ của Duterte với Trung Quốc thật ra không mới. Tháng 4-2016, với tư cách
thị trưởng Davao, Duterte nói rằng ông sẵn sàng “im miệng” về vấn đề tranh chấp
biển đảo với Trung Quốc nếu đắc cử tổng thống, với điều kiện Trung Quốc giúp
xây các cơ sở hạ tầng. “Nếu Trung Quốc xây cho tôi một tuyến hỏa xa quanh
Mindanao, làm cho tôi xe lửa từ Manila đến Bicol, xây cho tôi tuyến đường sắt đến
Batangas, trong 6 năm tôi làm tổng thống, tôi sẽ im miệng (về vụ biển đảo”) –
Duterte phát biểu. Ngày 16-5-2016, một tháng rưỡi trước khi nhậm chức tổng thống,
trong cuộc gặp đại sứ Trung Quốc Zhao Jianhua (Triệu Giám Hoa) tại Davao,
Duterte cũng làm Bắc Kinh nhẹ nhõm: “Nếu con tàu đàm phán vẫn còn ở ngoài khơi
và không có gió để đẩy cánh buồm, tôi sẽ có thể quyết định đàm phán song phương
với Trung Quốc”.
Thượng tuần tháng 9-2016, Bộ trưởng tài chính Philippines
Carlos G. Dominguez III cùng đại sứ Triệu Giám Hoa cũng có cuộc gặp. Hai bên đồng
ý thúc đẩy hợp tác mậu dịch nông nghiệp, hải quan, tài chính và du lịch -
Manila Bulletin (5-9-2016) cho biết. Đại sứ Triệu nói rằng Bắc Kinh sẵn sàng đầu
tư nhiều dự án hạ tầng trong kế hoạch phát triển của Chính phủ Duterte. Bên lề
cuộc họp ASEAN tại Lào, thứ trưởng ngoại giao Liu Zhenmin (Lưu Chấn Dân) cũng
nhấn mạnh, cả hai nước đã chia sẻ “hàng ngàn năm quan hệ tốt đẹp”.
Tuy nhiên, trước đó không lâu, phát biểu tại một trại lính,
Duterte nói: “Họ (Trung Quốc) tốt hơn nên nhận biết rõ họ muốn gì. Vì muốn hay
không, phán quyết PCA sẽ được nhấn mạnh không chỉ bởi người Philippines mà còn
tất cả các nước Đông Nam Á… Tôi cam đoan với họ (Trung Quốc) rằng, nếu các anh
bước vào đây (vùng biển tranh chấp), sẽ có đổ máu và chúng ta sẽ không để họ giành
lấy dễ dàng. Sẽ có xương của những người lính chúng ta và thậm chí xương của
tôi” (South China Morning Post 24-8-2016).
Lúc thì đàm phán song phương, lúc thì muốn “phóng môtô lượn
nước đến cắm cờ” tại đảo tranh chấp và thậm chí dọa “có đổ máu”, Duterte thật
ra đang muốn gì? Cho đến thời điểm này, một số chuyên gia cho rằng Duterte thật
ra chỉ đánh “đòn gió ”, rằng Duterte đang chọc tức Mỹ để Washington buộc phải
thỏa mãn Philippines nhiều hơn trong khi những lời hoa mỹ dành cho Trung Quốc
chỉ là xảo ngữ chính trị.
Oh Ei-sun thuộc Trường nghiên cứu quốc tế S. Rajaratnam
(Singapore) nhận định: “Những gì Duterte đang làm là “đánh Mỹ” bằng lá bài
Trung Quốc và ngược lại, với hy vọng giành được phần lợi lớn nhất cho
Philippines”. Wu Shicun (Ngô Sĩ Tồn), chủ tịch Viện nghiên cứu quốc gia về biển
Nam Trung Hoa (theo cách gọi Trung Quốc), cũng cho rằng Duterte đang “nắn gân”
Mỹ cốt đạt lợi ích lớn hơn, chủ yếu là vấn đề vũ khí. Ngô Sĩ Tồn chỉ ra: Hiệp ước
quốc phòng hỗ tương giữa Mỹ và Philippines là tài liệu pháp lý được chuẩn y bởi
Tối cao pháp viện Philippines, cho nên, một vài câu nói linh tinh của Duterte
không thể cản trở hợp tác quốc phòng hai nước. Chẳng lẽ Philippines mua vũ khí
Trung Quốc để đánh Trung Quốc?
Nhà phân tích địa chính trị Richard Heydarian (trợ lý giáo
sư khoa chính trị học và quan hệ quốc tế Đại học De La Salle, cựu cố vấn chính
sách của Hạ viện Philippines; tác giả quyển Asia's New Battlefield: The U.S.A.,
China and the Struggle for the Western Pacific) tin rằng bất luận thế nào,
Philippines cũng không thể không cần Mỹ. Washington đã cung cấp 441 triệu USD
cho quỹ an ninh của Philippines từ 2002 đến 2013, theo tổ chức nghiên cứu chính
trị Rand Corp. Chỉ trong năm nay, 2016, khoản viện trợ quân sự Mỹ dành cho
Philippines đã là 120 triệu USD, so với 66 triệu USD năm 2015. Mỹ là nước giúp
Philippines nhiều nhất sau thảm họa bão Haiyan năm 2013. Cơ quan phát triển quốc
tế Hoa Kỳ (USAID) đã viện trợ Philippines 5 tỷ USD trong 30 năm qua. Trong thực
tế, dư luận Philippines luôn ủng hộ Mỹ. Cuộc thăm dò tháng 6-2016 của dịch vụ
thăm dò ý kiến công chúng Social Weather Stations (Philippines) cho biết có đến
72% người Philippines có cảm tình với Mỹ trong khi “niềm tin” dành cho Trung Quốc
là -24% (âm 24%).
Có phải Duterte chứng tỏ ông thật sự lọc lõi đòn phép chính
trị để buộc Washington nhân nhượng nhằm mang lại lợi ích lẫn sức mạnh để Manila
cuối cùng có thể đánh vào kẻ thù thật sự là Trung Quốc? Bằng vào động thái và lời
nói, Duterte thật ra chỉ cho thấy ông không phải là chính khách sắc bén về đối ngoại.
Duterte dường như đang thực hiện một chính sách đối ngoại không phải bằng tư
duy chính trị mà bằng bản năng. Ông không thể vừa tát vào mặt Mỹ vừa yêu cầu Mỹ
giúp mình đấm vào mặt Trung Quốc. Những gì Duterte làm chỉ dẫn đến mức độ rủi
ro ngày càng cao trong việc phá hỏng quan hệ với Mỹ vốn được thiết kế trên nền
tảng an ninh quốc gia. Angelica Mangahas (phó giám đốc điều hành Viện nghiên cứu
chiến lược quốc tế Albert del Rosario tại Manila) nói: Các mối quan hệ bạn bè
quốc tế trên tinh thần xây dựng ở cấp độ chính trị sẽ bôi trơn cho bánh xe liên
minh.
Những gì Duterte đang làm không phải là “bôi trơn”. Ông đang
thọc gậy vào bánh xe đối ngoại của Philippines. “Đây là một chiến lược đầy rủi
ro và nguy hiểm”, dẫn đến việc Mỹ phải tìm kiếm đồng minh khác và làm cho quan
hệ quân đội hai nước gặp trở ngại – nhận xét của chuyên gia biển Đông, Ian
Storey, thuộc Viện ISEAS Yusof Ishak (Singapore). Thượng nghị sĩ Antonio
Trillanes IV, người mà Duterte cáo buộc đã “bán” Scarborough cho Trung Quốc,
nói rằng Duterte có thể bị truy tố và truất phế tổng thống bởi Quốc hội nếu ông
nhân nhượng Trung Quốc về vấn đề chủ quyền. Và bất luận Duterte nói nhăng cuội
gì về việc “đuổi Mỹ”, thiếu tướng Restituto Padilla, phát ngôn viên quân đội
Philippines, vẫn khẳng định: “Chúng tôi cam kết với người dân lẫn với các đồng
minh rằng quan hệ quốc phòng Mỹ-Philippines vẫn vững như bàn thạch. Các hoạt động
được lên lịch cho năm nay sẽ tiếp tục không gián đoạn. Các kế hoạch tư vấn tác
chiến cho năm 2017 và sau đó vẫn theo đúng lộ trình”.
Trung Quốc tin Duterte không? “Với tính cách bốc đồng, dù
ông ấy xổ vào ai, cũng thật khó cho ông ấy được sử dụng bởi bất kỳ bên thứ ba
nào. Về lâu dài, khó có thể dễ dàng cho Trung Quốc quan hệ với ông ấy” - tờ
Hoàn Cầu viết. Khó có thể biết Bắc Kinh đang “tính” gì với Duterte nhưng chính
sách “ba rọi” nửa nạc nửa mỡ của Duterte đã khiến các đồng minh khác của Mỹ phải
dè dặt hơn với Manila. Bất luận thế nào, quan hệ không thể được xây dựng mà thiếu
nền tảng niềm tin. Và không quan hệ đối ngoại nào có thể được xây dựng hoặc
thương lượng bằng “khẩu khí giang hồ”.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét