Minh Tâm
9-10-2014
.jpg)
Hình bên: Lớp tập huấn tổ chức từ ngày 1- 3/10/2014, tại TP. Cần Thơ.
Trước đó, lúc chuẩn bị mở màn show diễn của Chế Linh và cả
show Khánh Ly, đã xảy ra chuyện bất ngờ: ông nhạc sĩ giám đốc Trung tâm Bảo vệ
quyền tác giả Việt Nam (VCPMC) giở chiêu “ăn vạ” để “đòi tiền” tác quyền. Bất
ngờ còn ở chỗ với một nhà nước pháp quyền thì tróe ngoe cảnh “Chí Phèo” như vậy.
Cò kè bớt một, thêm hai
Theo mô tả ở đêm diễn của ca sĩ Khánh Ly, ông nhạc sĩ giám đốc
lần lượt đến tận nơi biểu diễn của chương trình tại Hà Nội và Đà Nẵng đến đòi
thu bằng được tiền tác quyền. Ông đã viện dẫn luật ra rồi cò kè thêm một bớt
hai với tuyên bố ít nhiều mang vẻ… ban ơn, khi cho rằng số tiền bản quyền tác
giả đêm nhạc được trích 5% của tổng số tiền từ 50% số lượng ghế x bình quân giá
vé. Chứ thông thường, là trích 5% của tổng số tiền từ 75% số ghế x bình quân
giá vé.
Rất nhiều bài báo đã “bàn ra tán vào” quanh chuyện phần trăm
này cùng cách thu mang màu sắc giang hồ, gợi nhớ hình ảnh Chí Phèo ăn vạ. Báo
chí cũng đưa tin là thanh tra ngành cũng vào cuộc theo lời mời của vị giám đốc
VCPMC, song phía nhà tổ chức vẫn chưa chịu thông.
Ở đây, có thể nói ngay là viện dẫn cơ sở pháp lý của phía
nhân danh VCPMC là chỉ đúng một nửa sự thật.
Hiểu luật như vầy là chết…
VCPMC áp dụng khoản 3 Điều 16 của Nghị định 61 để ra giá tác
quyền. Trả lời báo chí, ông giám đốc cho biết vì Ban tổ chức chương trình nói
vé ế nhiều nên trung tâm này chỉ thu tiền tác quyền 5% doanh thu của 50% số ghế
trong rạp. Ông cho rằng đây là cách tính dựa vào giá vé và số ghế bán được cho
khán giả, gọi là “trả nhuận bút cho tác giả theo doanh thu” nên không thể chấp
nhận giá mà Ban tổ chức chương trình đưa ra là 1,5 triệu đồng/bài.
Tiếc là nhà tổ chức đêm nhạc không bỏ chút tò mò coi thử Điều
16 đó nói gì.
Trích Điều 16. Nhuận bút trả theo doanh thu buổi diễn: (…)
“Đối với tác phẩm âm nhạc, bên sử dụng tác phẩm trích từ 15 - 21% doanh thu buổi
diễn để trả nhuận bút cho: biên kịch, nhạc sĩ, nhạc sĩ phối khí, nhạc sĩ chuyển
thể, hoạ sĩ theo thoả thuận trong hợp đồng”.
Như vậy với lựa chọn Điều 16 của Nghị định 61 để ra giá tác
quyền, thì về nguyên tắc luật định, việc cho trả nhuận bút được căn cứ từ thực
tế doanh thu có được từ buổi diễn. Doanh thu sẽ bao gồm cả tiền vé, các khoản
tài trợ, quảng cáo. Phòng vé khép lại và khi buổi biểu diễn kết thúc thì mới
xác định được doanh thu cụ thể là bao nhiêu để chi trả.
Với hành vi đến trực tiếp đòi tiền của ông giám đốc như xảy
ra tại các chương trình vừa qua tại Hà Nội, Đà Nẵng, cho thấy nhà tổ chức
chương trình không chỉ được quyền từ chối tiếp, mà còn có thể khởi kiện ông
“Chí Phèo” này về dấu hiệu của hành vi gấy rối trật tự công cộng.
Doanh nghiệp bị bắt chẹt
Tại buổi tập huấn, một đại diện thường tổ chức đêm nhạc có sự
tham gia của nghệ sĩ nước ngoài nhận xét, cách tính nhuận bút, tiền tác giả của
VCPMC hiện nay cho thấy sự chênh lệch giữa nhạc sĩ trong nước và nước ngoài.
“Khi chúng tôi tổ chức một đêm nhạc của ca sĩ Hàn Quốc,
chúng tôi phải trả một mức phí tác quyền khá cao cho các ca khúc sử dụng trong
đêm. Mức phí này được trả cho công ty Hàn Quốc vì họ thường sở hữu luôn tác quyền
các ca khúc. Bên cạnh đó, chúng tôi mời hai đến ba ca sĩ Việt Nam biểu diễn và
chỉ hát chừng năm đến sáu bài hát, nghĩa là phần biểu diễn của ca sĩ trong nước
chỉ chiếm 10-20% dung lượng chương trình. Nhưng chúng tôi phải đóng tiền tác
quyền theo quy định hiện tại là phần trăm trên tổng doanh thu của cả đêm biểu
diễn. Như vậy, con số tác quyền phải trả cho nhạc sĩ Việt Nam khá lớn, đến vài
trăm triệu đồng”, vị này chia sẻ.
Về mức phí tác quyền, bà Thu Dung, giám đốc Trung tâm băng
nhạc Rạng Đông ý kiến: “Hiện nay, VCPMC đang thu tác quyền theo kiểu giá vé cao
thì thu tác quyền cao, giá vé thấp thì thu thấp. Điều này có phần chưa hợp lý,
vì với mức giá vé cao nhà tổ chức đơn vị sản xuất chương trình phải bỏ số tiền
lớn tương xứng để đầu tư. Tôi nghĩ, Trung tâm cần quy định cụ thể, thông báo rộng
rãi mức tối đa và tối thiểu trong chuyện thu phí là bao nhiêu. Căn cứ trên đó,
Trung tâm và đơn vị tổ chức có sự thương lượng, trao đổi với nhau trong từng
trường hợp cụ thể”.
VCPMC là ai?
Một điều lạ là trên các trang báo, ngay cả giới nhạc sĩ cũng
không ít ý kiến phản ứng về cách thu – chi thiếu minh bạch của VCPMC.
Trong Điều lệ của VCPMC, thì đây là “một tổ chức phi chính
phủ, phi lợi nhuận. Thực hiện quản lý tập thể đối với các quyền tác giả âm nhạc
được uỷ thác”. (Trích Điều 2). VCPMC là con đẻ của Hội Nhạc sĩ Việt Nam nên từ
nhân sự đến các hoạt động khác của trung tâm đều chịu sự quản lý của Hội Nhạc
sĩ Việt Nam. Hội này thì lại “đặt dưới sự lãnh đạo của
Đảng Cộng sản Việt Nam hoạt động theo đường lối văn hóa, văn nghệ của Đảng; chịu
sự quản lý của nhà nước” (Trích Điều 2.2 Điều lệ Hội Nhạc sĩ Việt Nam).
Tổ chức phi lợi nhuận hay tổ chức bất vụ lợi (tiếng Anh:
Nonprofit organization - viết tắt NPO hay not-for-profit) được định nghĩa là tổ
chức không phân phối các quỹ thặng dư của nó cho các chủ nhân hay cổ đông, mà sử
dụng các quỹ này để tài trợ cho các mục tiêu của tổ chức. Các ví dụ của loại tổ
chức này có thể là các quỹ từ thiện, hiệp hội thương mại, tổ chức nghệ thuật cộng
đồng.
Tuy nhiên tất cả các yêu cầu tối thiểu ấy ở NPO chưa có ở
VCPMC, một trung tâm ra đời từ tháng 04-2002. Nội dung ở báo cáo tổng kết năm
2013 của VCPMC cho biết số tiền bản quyền thu được trong năm 2002 là 86.252.650
đồng. Năm 2013 thu được 58 tỷ 650 triệu đồng và chi tác quyền cho các nhạc sĩ
là 52 tỷ đồng. VCPMC có vẻ trịch thượng khi trong báo cáo đã dùng từ “phân phối”
khi chi tác quyền.
6 tỷ đồng trong 12 tháng dành cho vận hành VCPMC là con số không hề nhỏ nếu
đặt trong bối cảnh chuyện quyền tác giả vẫn còn bị xâm phạm tràn lan.
Xét từ góc độ kinh tế, sẽ khó ai chấp nhận cho một đơn vị
nhân danh “tổ chức dân sự” - đại diện cho các nhạc sĩ đã ủy quyền cho họ - đơn
phương đưa ra một mức phí tác quyền với giá “cắt cổ”, bóp nghẹt ngành công nghiệp
ghi âm và biểu diễn. Đặc biệt là khi mức giá ấy được “hợp lẽ hóa”, “không bàn
cãi” qua việc tổ chức này phô trương mình như thể đại diện duy nhất cho toàn bộ
giới sáng tác, thông qua đó làm hạn chế các thỏa thuận cá nhân giữa nhà tổ chức
và người sáng tác trong và ngoài ủy quyền, vốn khiến họ mất đi doanh thu có được
từ phần chia lại tiền tác quyền với tác giả.
Doanh nghiệp xã hội
Nhân vụ việc VCPMC nhân danh tổ chức dân sự, song lại tuyên
bố “đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam hoạt
động theo đường lối văn hóa, văn nghệ của Đảng”, cho thấy đã đến lúc Luật Doanh
nghiệp sửa đổi trình Quốc hội tới đây cần đưa doanh nghiệp xã hội (DNXH) vào luật.
TS Nguyễn Đình Cung cho biết, DNXH được thành lập ra để giải
quyết các vấn đề xã hội chứ không đặt mục tiêu chính là lợi nhuận như các doanh
nghiệp đang hoạt động trên thị trường. Lợi nhuận thu được của DNXH cũng sẽ được
tái đầu tư cho xã hội. Từ đó có thể hiểu rằng, tìm kiếm lợi nhuận chỉ là phương
tiện chứ không phải mục tiêu cuối cùng của DNXH. DNXH chỉ giải quyết vấn đề xã
hội bằng phương thức kinh doanh. Từ đặc trưng đó, DNXH cũng có những đặc thù
riêng về chính sách đầu tư, huy động vốn, cách thức huy động vốn...
Giả dụ ở đây việc bảo vệ tác quyền cũng được giao cho DNXH,
có lẽ hiệu quả sẽ tốt hơn rất nhiều khi không phải chịu một áp lực đao to búa lớn:
“đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam hoạt động theo đường lối văn
hóa, văn nghệ của Đảng” như VCPMC trong 12 năm qua.
Ngoài ra, cần thiết có những hội đoàn độc lập, chỉ tuân thủ
theo những quy định của pháp luật ở một quốc gia được hiến định là Nhà nước
pháp quyền.
Minh Tâm
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét